مرغ سحر نام تصنیف مشهوری است که در حافظه تاریخی ایرانیان جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است.
از نخستین اجرای این تصنیف کمتر یاد شده. در هفتم تیر ۱۳۰۶، روزنامه ناهید که در زمینه طنز مطالبی را منتشر می‌کرد جشنی
به مناسبت آغاز هفتمین سال انتشار خود بر پا کرد و “تصنیف در ماهور” به عنوان “اثر طبع یکی از اساتید سخن” درآن جشن
اجرا شد که متن آن را پیوست اولین شماره سال هفتم کردند. محل اجرا هم “باغ آقای سهم الدوله” بود. این تصنیف، بعدها
“مرغ سحر” یا “ناله مرغ سحر” نام گرفت و سراینده آن نیز از پرده ابهام خارج شد و آن را معرفی کردند که
ملک‌الشعرای بهار بود. سپس این تصنیف با صدای ملوک ضرابی و بعد با صدای قمرالملوک وزیری اجرا شد که بی‌درنگ
پس در دل‌ها نشست. آهنگ این اثر، در دستگاه ماهور، از مرتضی نی‌داوود است.
به مناسبت آغاز هفتمین سال انتشار خود بر پا کرد و “تصنیف در ماهور” به عنوان “اثر طبع یکی از اساتید سخن” درآن جشن
اجرا شد که متن آن را پیوست اولین شماره سال هفتم کردند. محل اجرا هم “باغ آقای سهم الدوله” بود. این تصنیف، بعدها
“مرغ سحر” یا “ناله مرغ سحر” نام گرفت و سراینده آن نیز از پرده ابهام خارج شد و آن را معرفی کردند که
ملک‌الشعرای بهار بود. سپس این تصنیف با صدای ملوک ضرابی و بعد با صدای قمرالملوک وزیری اجرا شد که بی‌درنگ
پس در دل‌ها نشست. آهنگ این اثر، در دستگاه ماهور، از مرتضی نی‌داوود است.
این تصنیف بارها توسط هنرمندان مختلف اجرا شده است که از جمله می‌توان به اجرای نادر گلچین و اجرای بدیع با صدا و
نوازندگی ِ گیتارفرهاد مهراد اشاره کرد. یکی از محبوب‌ترین اجراهای این تصنیف از محمدرضا شجریان است که
اغلب به خواست مردم مکرر در کنسرت‌های او به گوش می‌رسد.
نوازندگی ِ گیتارفرهاد مهراد اشاره کرد. یکی از محبوب‌ترین اجراهای این تصنیف از محمدرضا شجریان است که
اغلب به خواست مردم مکرر در کنسرت‌های او به گوش می‌رسد.
تصنیف مرغ سحر توسط محسن نامجو از هنرمندان معترض به وضعیت اجتماعی-سیاسی ایران پس از انتخابات
ریاست جمهوری دهم با همکاری گروه موسیقی کیوسک در اواخر سال ۱۳۸۸ با تنظیمی نو بازخوانی شده است.
ریاست جمهوری دهم با همکاری گروه موسیقی کیوسک در اواخر سال ۱۳۸۸ با تنظیمی نو بازخوانی شده است.
ماندگاری مرغ سحر را باید در مضمون اجتماعی-سیاسی آن جستجو کرد که در هر دوره‌ای در ایران به گونه‌ای مصداق
پیدا می‌کند.
پیدا می‌کند.
این تصنیف در کوران حوادث پس از سقوط سلسله قاجار و روی کار آمدن پهلوی سروده شده است. اسماعیل نواب صفا، ترانه سرای مشهور، نالهٔ مرغ سحر ملک‌الشعرا را مربوط به “حوادث دوران محمدعلی‌شاه و بستن مجلس شورای ملی و بلاتکلیفی مملکت در لحظاتی بسیار حساس” انگاشته است. وی با اشاره به روایتی از زبان موسی نی داود، می افزاید: “درغیر این‌صورت، رضاشاه پس از شنیدن این شعر و آهنگ، مجریان آن را مورد محبت قرار نمی داد”. هرچند رضاشاه به بازماندگان خودکامگی محمدعلی‌شاهی محبت داشت. وانگهی، از زبان یکی از دو برادر سازنده آهنگ مرغ سحر، می گوید: “…در واقع ترانه‌ایست که استاد بهار برای مخالفت با رضاشاه سروده است” که این سخن با آن سخن متضاد است.زمان سرودن تصنیف
به هر حال درباره زمان سرودن این ترانه باید گفت که بهار در آن ایام به نثر و نظم سخن‌هایی درباره دوره مشروطه‌خواهی گفته و
از سروده‌های آزادیخواهانه خود یاد کرده است. البته در آن‌ها هیچ اشاره‌یی به ترانهٔ مرغ سحر دیده نمی‌شود. وانگهی، در سال
۱۳۰۶ که این ترانه نخستین بار اجرا شد، نام سراینده‌اش را پنهان داشتند. کسانی هم سرایش آن را به دورهٔ زندان یا پس از
زندان و تبعید بهار منسوب کرده‌اند که بکلی نادرست است و در آن هنگام، شاعر ـ اگر چه مغضوب دستگاه بود ـ هنوز
نمایندگی مجلس را بر عهده داشت.
از سروده‌های آزادیخواهانه خود یاد کرده است. البته در آن‌ها هیچ اشاره‌یی به ترانهٔ مرغ سحر دیده نمی‌شود. وانگهی، در سال
۱۳۰۶ که این ترانه نخستین بار اجرا شد، نام سراینده‌اش را پنهان داشتند. کسانی هم سرایش آن را به دورهٔ زندان یا پس از
زندان و تبعید بهار منسوب کرده‌اند که بکلی نادرست است و در آن هنگام، شاعر ـ اگر چه مغضوب دستگاه بود ـ هنوز
نمایندگی مجلس را بر عهده داشت.
[ویرایش]متن شعر
بخشی از شعر ملک الشعرای بهار که در تصنیف خوانده می‌شود، به این شرح است:
- بند اول
مرغ سحر ناله سرکن، داغ مرا تازه تر کن
ز آه شرربار این قفس را بَرشِکَنُ و زیر و زِبَر کن
بلبل پَر بسته ز کنج قفس درآ، نغمهٔ آزادی نوع بشر سرا
وَز نفسی عرصهٔ این خاک تیره را پر شرر کن
ظلم ظالم، جور صیاد آشیانم داده بر باد
ای خدا، ای فـلک، ای طبیعت، شام تاریک ما را سحر کن
نوبهار است، گل به بار است، ابر چشمم، ژاله‌بار است
این قفس، چون دلم، تنگ و تار است
شعله فکن در قفس ای آه آتشین
دست طبیعت گل عمر مرا مچین
جانب عاشق نِگَه ای تازه گل از این، بیشتر کن
مرغ بیدل شرح هجران مختصر٬ مختصر کن
- بند دوم
عمر حقیقت به سر شد، عهد و وفا بی اثر شد
ناله عاشق، ناز معشوق، هر دو دروغ و بی ثمر شد
راستی و مهر و محبت فسانه شد
قول و شرافت همگی از میانه شد
از پی دزدی، وطن و دین بهانه شد
دیده تر کن!
جور مالک، ظلم ارباب، زارع از غم گشته بی تاب
ساغر اغنیا پر می‌ناب، جام ما پر ز خون جگر شد
ای دل تنگ ناله سر کن، از مساوات صرف نظر کن
ساقی گلچهره بده آب آتشین، پردهٔ دلکش بزن ای یار دلنشین
ناله بر آر از قفس ای بلبل حزین
کز غم تو، سینه من، پر شرر شد، پر شرر شد
بند دوم این تصنیف، بیشتر سیاسی بوده و فقط در اجراهای قدیمی به گوش می‌رسد.
لینک دانلود فایل های صوتی:
کلیپ های تصویری:
استاد شجریان در لندن
استاد شجریان
استاد شجریان در لندن
استاد شجریان
محسن نامجو و گروه کیوسک
مرغ سحر با صدای فرهاد تقدیم به شهدای جنبش سبز
0 ديدگاه:
ارسال یک نظر